Informacje archiwalne

Dokumentacja - archiwizacja dorobku kulturalnego zespołu

Pielęgnując tradycje swoich ojców i wiążąc z postępem, urodzony w 1900 r. w Szczyrzycu dr Władysław Gębik, wybitny pedagog, zajmujący się m.in. etnografią i folklorystyką-nazywany popularnie „ duszą szczyrzyckiego regionu” zorganizował zespół artystyczny.

Współzałożycielem zespołu był ks. prałat płk. WP Antoni Matejkiewicz ur. 1886 r. w Pogorzanach . Obaj wielcy miłośnicy Ziemi Szczyrzyckiej. To oni jako pierwsi rozpoczęli zbieranie i zapisywanie przede wszystkim folkloru muzycznego( melodii, pieśni i przyśpiewek) Szczyrzyca i okolic, wykorzystując wiedzę i talent muzyczny informatorów, których zapraszali do swoich domów. Tam wysłuchiwano ich, po czym dokonywano zapisu tekstów i melodii.

W latach 1945-1960 część pieśni została przekazana, przez Księdza Prałata, ówczesnego Prezesa Zarządu Związku Szczyrzycan, Polskiemu Radiu i muzykologowi doc. Włodzimierzowi Poźniakowi. W tym okresie zorganizowano radiowe nagranie wesela szczyrzyckiego, a także nagranie dotyczące zwyczajów i obrzędów charakterystycznych dla naszego regionu.

Telewizja Kraków „Wesele szczyrzyckie” nagrała w 1972 r.

W latach pięćdziesiątych melodie i pieśni Lachów Szczyrzyckich nagrywał Ludwik Mordarski, miłośnik folkloru, limanowianin. Dr Władysław Gębik 23 kwietnia 1973 r., w liście skierowanym do prowadzącej zespół Walerii Cudek, napisał: „ Atrakcyjność szczyrzyckiego stroju i folkloru muzycznego sprawiła, że zwyczaje i obrzędy przejęła stolica powiatu- Limanowa, czyniąc je reprezentatywnymi dla całego regionu”.

Według relacji ks. Antoniego Matejkiewicza 100 pieśni z zapisem nutowym zostało zabranych do Olsztyna przez Antoniego Hansa, pracującego tam w Domu Kultury, z zamiarem wydania ich w formie publikacji. Publikacja nigdy się nie ukazała, a rękopis nie wrócił do Szczyrzyca.

Od 1955 r. pracę z Zespołem Regionalnym „Szczyrzycanie” rozpoczęła Waleria Cudek ur. w 1933 r. w Pogorzanach. W niej ks. prałat widział kontynuatora swojej działalności. W 1960 roku przejęła po ks. dziekanie Antonim Matejkiewiczu obowiązki kierownika artystycznego Zespołu. Jako młoda nauczycielka, wieloletnia tancerka zespołu, aktywny działacz Związku Szczyrzycan, rozpoczęła spisywanie wszystkich zasłyszanych podczas wesel, zabaw i spotkań rodzinnych pieśni i przyśpiewek. Opierając się na własnych doświadczeniach z czasów przynależności do zespołu oraz korzystając ze wskazówek zarówno ks. Antoniego Matejkiewicza, jak i dra Władysława Gębika, a także na wiedzy przekazywanej przez starszych tancerzy i muzyków z regionu, ludzi bezpośrednio uczestniczących w jego życiu kulturalnym, wzbogacała znany z przekazów ustnych skarbiec folkloru muzycznego. Spisane pieśni i przyśpiewki wprowadzane były do repertuaru ZR „Szczyrzycanie”

Ponieważ większość melodii i tekstów pieśni Lachów Szczyrzyckich nie została utrwalona w zapisie nutowym, nie została też wydana dotychczas w formie zbioru, aby ocalić je od zapomnienia, utrwalić w pamięci współczesnych i przekazać potomnym, „Związek Szczyrzycan” postanowił to uczynić w publikacji „Pieśń szczyrzycką echo niesie”.

Zebrane melodie nie obejmują całości folkloru muzycznego Szczyrzycan, ale są znakomitą częścią tego, co zebrali ks. Antoni Matejkiewicz i dr Władysław Gębik do lat 50. i Waleria Cudek, począwszy od lat 60. XX wieku. Wszystkie te pozycje znajdowały się w zbiorach prywatnych Walerii Cudek.

Zapis nutowy zawarty w publikacji z 2014 r. „Pieśń szczyrzycką echo niesie” wykonał Sławomir Cudek.

W notacjach tekstów zostały zachowane podstawowe cechy gwary, możliwe do odtworzenia przy zastosowaniu polskiego alfabetu. Nie wprowadzono właściwego zapisu gwarowego, aby teksty były czytelne dla szerszego kręgu odbiorców, dla których zapis ściśle fonetyczny nie byłby zrozumiały. Kilka pieśni zostało zapisanych w języku literackim, zgodnie z ich tradycyjnym wykonaniem.

W latach 90-tych zapis nutowy kilkunastu piosenek wykonał na prośbę Zarządu Związku Szczyrzycan szczyrzycki organmistrz Stanisław Pigoń. Później te zapisy ukazały się w publikacji Związku Szczyrzycan z roku 2006 pt. „Piękna jest szczyrzycka ziemia”.

W 2007 r. p. Michalina Wojtas w swojej publikacji „Tańce Lachów-od Sącza, od Limanowej, od Szczyrzyca” dokonała zapisu tańców z tych regionów. Odnosząc się do tańców szczyrzyckich, opisywanych w latach 1998/1999 zwróciła uwagę, że tańce te dotychczas nigdzie nie opisane i niepublikowane, były w regionie tańczone od dziesiątek lat. Na przełomie XIX i XX wieku były jeszcze żywotne i przekazywane w sposób naturalny, z pokolenia na pokolenia, więc nie trudzono się nad ich zapisywaniem. Przy okazji zapisywania pieśni i melodii tanecznych, tylko wspominano o tańcach. Lepiej zachowały się melodie z obecnie funkcjonującymi nazwami w regionie, w zapisach nutowych i nagraniach zarejestrowanych podczas wywiadów w latach 50-tych XX wieku, które to znajdują się w archiwach IS PAN w Warszawie.

Informacje dot. tańców szczyrzyckich zostały przekazane p. dr Grażynie Dąbrowskiej i uwzględnione w książce „Taniec w polskiej tradycji” Leksykon. Publikacja W-wa 2005/2006

W II poł.XX w. dokonywane były również nagrania z udziałem p.Lidii Michalikowej i p.Michaliny Wojtas z Nowego Sącza.

Pewna część materiałów archiwalnych dotyczących naszego regionu znajduje się w archiwum Małopolskiego Centrum Kultury „Sokół” w Nowym Sączu.

W 2006 r wydano, a w 2012 i 2017 wznowiono uzupełnione wydanie publikacji Związku Szczyrzycan pt. „Piękna jest szczyrzycka Ziemia” Pozycja ta jest nie tylko zapisem historii i rozwoju Szczyrzyca, ale także próbą ukazania indywidualnych losów i przeżyć jego mieszkańców. Publikacja sięga również do skarbca szczyrzyckiego folkloru mieniącego się paletą barw wpisanych w urok tutejszego pejzażu. Przedstawiona tu została przeszłość i teraźniejszość ziemi szczyrzyckiej, a także mała cząstka poezji zarówno rodzimych poetów, jak i miłośników ziemi szczyrzyckiej.

W 2007 r. w ramach Atlasu Polskich Strojów Ludowych-wydany został, opracowany przez wieloletniego kustosza Muzeum Etnograficznego w Krakowie, znakomitego znawcę ubiorów ludowych Polski południowej, Zdzisława Szewczyka- Strój Lachów Szczyrzyckich.

Stroje Lachów Szczyrzyckich umieszczone zostały także w wydanej przez Małopolskie Centrum Kultury „Sokół” w Nowym Sączu publikacji w formie albumu, zatytułowanej „Nastroje małopolskie”.

„Szczyrzycanie” nagrali 5 płyt, w tym 3 z repertuarem o tematyce różnej:

1.Oj, jak jo se zaśpiywom w szczyrzyckiej dolinie”

2. „Od szczyrzyckich pól”…

3.”Szczyrzyckie piosnki wiatr niesie”

I dwie z kolędami i pastorałkami:

1.”Przyszliśmy tu po kolędzie”

2.”Hej, kolęda, kolęda”

Zespół posiada także nagrania nowszej wersji „Wesela szczyrzyckiego” i „Dożynek Szczyrzyckich’’ na podstawie scenariusza dra Władysława Gębika. W scenariuszach wprowadzono nowe elementy do tradycyjnych obchodów i zwyczajów, zgodnie z założeniem pierwszego twórcy, że kazde pokolenie ma nie tylko prawo, ale i obowiązek wzbogacania kultury o nowe wartości. Nagrano również „Zmówiny” wg. scenariusza dr Kazimierza Piwowarczyka.

Tańce szczyrzyckie nagrywane były także na potrzeby strony internetowej „Karpacka Mapa Przygody” i na potrzeby innych projektów do realizacji, których Zespół Regionalny „Szczyrzycanie” został zaproszony. Ostatnio zespół brał udział w projekcie polsko-słowackim realizowanym przez Limanowski Dom Kultury. Podsumowanie projektu połączone z pokazem filmu , w który udział brało 8 zespołów z pogranicza polsko-słowackiego, odbyło się 7 grudnia 2017 r.