Lachy szczyrzyckie

Szczyrzyc-prastara miejscowość sięgająca początkami w mroki dziejów, położona w malowniczej dolinie rzeki Stradomki, prawobrzeżnego dopływu Raby, u podnóży lesistego pasma Cietnia, Księżej Góry i Grodziska.

Ziemia szczyrzycka stanowi odrębną jednostkę w regionie etnograficznym zwanym lachowskim, zamieszkałą przez grupę etnograficzną Szczyrzycan, którzy zachowali do dziś tradycyjny strój, liczne obrzędy, tańce i pieśni. Zachowali też żywe poczucie własnej odrębności grupowej, a kultywowane z pietyzmem tradycje są ważnym czynnikiem integrującym miejscową ludność.

Lachy Szczyrzyckie, jedna z trzech grup Lachów, obok sądeckich i limanowskich, od północy i północnego zachodu graniczy z Krakowiakami Wschodnimi, od południowego zachodu z Zagórzanami, a od południowego wschodu z Lachami Limanowskimi, zajmując pogranicze powiatów: bocheńskiego, myślenickiego i limanowskiego.

Region obejmuje wsie: Szczyrzyc z przysiółkami Wadzyń i Abramowice; Pogorzany z przysiółkami Smykań i Mogiłki; Janowice z przysiółkami Dobroniów, Gruszów, Borek, Raciborzany; Górę św. Jana z z Pobręczynem, Zimną, Mokrą; Krzesławice, Bojańczyce, Żerosławice, Krasne-Lasocice, Mstów, Kamieniec, Kostrzę, Sadek, Lipie, Jodłownik z Markuszową, Stróżę, Wilkowisko.

Stolicą Lachów Szczyrzyckich jest Szczyrzyc.

To w Szczyrzycu osiedlili się na dobre cystersi, kładąc wielkie zasługi w zakresie działalności gospodarczo-przemysłowej i kulturalno-oświatowej. Cystersi założyli przyklasztorną prywatną szkołę, później przemianowaną na Prywatną Szkołę Ludową Czteroklasową O.O. Cystersów w Szczyrzycu. Na I zjeździe absolwentów tejże szkoły 13 lipca 1926 r. powołany został Związek Szczyrzycan, a wraz z nim zespół regionalny, którego rodowód wywodzi się jeszcze ze Szczyrzyckiego Koła Młodzieży, które powstało w latach niewoli i rozwinęło swoją działalność, głównie teatralną, po roku 1918.

Pielęgnując tradycje swoich ojców i wiążąc z postępem dr Władysław Gębik, wybitny pedagog, zajmujący się m.in. etnografią i folklorystyką-nazywany popularnie „ duszą szczyrzyckiego regionu” zorganizował zespół artystyczny, którego zadaniem było m.in. uświetnienie uroczystości dożynkowych organizowanych tradycyjnie w sierpniu każdego roku. Zespół wyróżniał się tym od innych zespołów, że świadomie wprowadził nowe elementy do tradycyjnych obchodów i zwyczajów , wychodząc z założenia, że każde pokolenie ma nie tylko prawo ale i obowiązek wzbogacania kultury regionalnej o nowe wartości. Przykładem były „Dożynki”, które stały się nową formą widowiskową.
„Dożynki szczyrzyckie” w opracowaniu dra Władysława Gębika obrazowały przedstawioną tańcem i pieśnią całoroczną pracę rolnika. Urzekały widzów treścią utworu o dużym emocjonalnym ładunku, wynikającym z mistrzowskiego ukazania zwyczajów i obrzędów szczyrzyckiego folkloru.

Współzałożycielem zespołu był ks. prałat płk. WP Antoni Matejkiewicz ur. 1886 r. w Pogorzanach . Obaj wielcy miłośnicy Ziemi Szczyrzyckiej. To oni jako pierwsi rozpoczęli zbieranie i zapisywanie przede wszystkim folkloru muzycznego( melodii, pieśni i przyśpiewek) Szczyrzyca i okolic, wykorzystując wiedzę i talent muzyczny informatorów, których zapraszali do swoich domów. Tam wysłuchiwano ich, po czym dokonywano zapisu tekstów i melodii. W latach 1945-1960 część pieśni została przekazana, przez Księdza Prałata, ówczesnego Prezesa Zarządu Związku Szczyrzycan, Polskiemu Radiu i muzykologowi doc. Włodzimierzowi Poźniakowi. W tym okresie zorganizowano radiowe nagranie „Wesela szczyrzyckiego. Telewizja Kraków „Wesele szczyrzyckie” nagrała w 1972 r. W latach pięćdziesiątych melodie i pieśni Lachów Szczyrzyckich nagrywał Ludwik Mordarski, miłośnik folkloru, limanowianin. Dr Władysław Gębik 23 kwietnia 1973 r., w liście skierowanym do prowadzącej zespół Walerii Cudek, napisał: „ Atrakcyjność szczyrzyckiego stroju i folkloru muzycznego sprawiła, że zwyczaje i obrzędy przejęła stolica powiatu- Limanowa, czyniąc je reprezentatywnymi dla całego regionu”.

Według relacji ks. Antoniego Matejkiewicza 100 pieśni z zapisem nutowym zostało zabranych do Olsztyna przez Antoniego Hansa, pracującego tam w Domu Kultury, z zamiarem wydania ich w formie publikacji. Publikacja nigdy się nie ukazała, a rękopis nie wrócił do Szczyrzyca.

Od 1955 r. pracę z Zespołem Regionalnym „Szczyrzycanie” rozpoczęła Waleria Cudek ur. w 1933 r. w Pogorzanach. W niej ks. prałat widział kontynuatora swojej działalności, co często wyrażał. W 1960 roku przejęła po ks. dziekanie Antonim Matejkiewiczu obowiązki kierownika artystycznego Zespołu Regionalnego „Szczyrzycanie” działającego przy Związku Szczyrzycan w Szczyrzycu. Od tego też roku prowadziła zespół dziecięcy utworzony przez Wydział Oświaty w Limanowej, a działający w Szkole Podstawowej w Szczyrzycu. Waleria Cudek, jako młoda nauczycielka Szkoły Podstawowej w Szczyrzycu, wieloletnia tancerka zespołu pod kierownictwem ks. Antoniego Matejkiewicza, aktywny działacz Związku Szczyrzycan, rozpoczęła spisywanie wszystkich zasłyszanych podczas wesel, zabaw i spotkań rodzinnych pieśni i przyśpiewek. Opierając się na własnych doświadczeniach z czasów przynależności do zespołu oraz korzystając ze wskazówek zarówno ks. Antoniego Matejkiewicza, jak i dra Władysława Gębika, a także na wiedzy przekazywanej przez starszych tancerzy i muzyków z regionu, ludzi bezpośrednio uczestniczących w jego życiu kulturalnym, wzbogacała znany z przekazów ustnych skarbiec folkloru muzycznego. Z biegiem lat pasję tę podjęła rodzina, która zawsze uczestniczyła i nadal uczestniczy w życiu muzycznym regionu, przyczyniając się wraz z dziesiątkami miłośników ziemi szczyrzyckiej do propagowania i promocji folkloru Lachów Szczyrzyckich zarówno w kraju, jak i za granicą.

Obecnie zespół działa w 3 grupach wiekowych: dziecięcej, młodzieżowej i dorosłych. Grupę dziecięcą działającą przy Szkole Podstawowej w Szczyrzycu prowadzi Alina Adamczyk, grupę młodzieżową, działającą przy gimnazjum, w której to tańczą i śpiewają uczniowie szczyrzyckiego gimnazjum i jego absolwenci a także grupę dorosłych działającą przy Stowarzyszeniu „Związek Szczyrzycan”, prowadzi Halina Matykiewicz. Kapele ludowe prowadzi Wiesław Cudek.

Zespół Regionalny „Szczyrzycanie” powstał przy Zwiazku Szczyrzycan” w 1926 roku, aby prezentować i promować folklor Lachów Szczyrzyckich. Podczas koncertów rozsławiał nie tylko ziemię szczyrzycką, ale także powiat i województwo na terenie całego kraju . Występował m.in. podczas ogólnopolskich dożynek w Opolu. Odznaczony został medalem Tysiąclecia Państwa Polskiego, a w 1916 r. otrzymał Nagrodę Województwa Małopolskiego imienia Władysława Orkana za propagowanie idei regionalizmu oraz wybitne osiągnięcia w dziedzinie działalności artystycznej i kulturalnej lokalnych wspólnot Małopolski, za 90 lat nieprzerwanej , międzypokoleniowej działalności na rzecz pielęgnowania folkloru Lachów Szczyrzyckich, ocalenie najcenniejszych tradycji ojców, troskę o zachowanie muzyki, tańców, gwary, obyczajów i stroju, zaangażowanie serc i umysłów wszystkich pokoleń tworzących zespół.

"Szczyrzycanie" koncertowali m.in. w Wiśle, Szczyrku, Żywcu, Makowie Podhalańskim, Suchej Beskidzkiej- w ramach Tygodnia Kultury Beskidzkiej, w Krynicy z okazji Góralskich Spotkań pod Jaworzyną i nie tylko, w Lublinie, Przemyślu, Cieszynie, Warszawie, Opolu, Katowicach, Krośnie, Poznaniu, Łodzi, Skoczowie, Niepołomicach, Gdańsku-Oliwie. Występowali w Piwnicy pod Baranami, w Teatrze Rozmaitości i Teatrze Starym w Krakowie. Wielokrotnie uczestniczyli w Karnawale Góralskim w Bukowinie Tatrzańskiej, w „Limanowskiej Słazie”, w Międzykulturowym Przeglądzie Folklorystycznym „Zagłębie i Sąsiedzi” w Dąbrowie Górniczej, w Ogólnopolskim Konkursie Kapel Ludowych „Na Szlaku Kultur” w Chojnicach, w Małopolskim Przeglądzie Obrzędów, Obyczajów i Zwyczajów Ludowych Pogórzańskie Gody w Łużnej. Podczas przeglądów i festiwali zespół i kapela zajmowały wysokie miejsca i wyróżnienia.

Muzyka ze Szczyrzyca uczestniczyła w koncercie My Małopolanie, który odbył się w ramach 1.Kongresu Kultury Regionów zorganizowanego prze MCK „Sokół w Nowym Sączu. Tam też zespoły i kapele uczestniczyły w realizacji cyklu: TRADYCJA PRZEZ POKOLENIA –U LACHÓW SZCZYRZYCKICH.

Grupa dziecięco-młodzieżowa uczestniczyła

-w Międzynarodowym Festiwalu "Święto Dzieci Gór" w Nowym Sączu

-w „ Karpackim Festiwalu Dziecięcych Zespołów Regionalnych" w Rabce

- w Ogólnopolskim Festiwalu Folklorystycznej Twórczości Dziecięcej „Dziecko w Folklorze” w Baranowie Sandomierskim

-w charakterze gościa w XXI Międzynarodowym Festiwalu Dziecięcych i Młodzieżowych Zespołów Folklorystycznych Mniejszości Narodowych w Węgorzewie

-Tańczyła w Niemczech, na Słowacji, w Austrii, Serbii, Bośni i Hercegowinie, Macedonii

Przez wiele lat zespół stanowił część składową międzyszkolnego zespołu folklorystycznego działającego przy Młodzieżowym Domu Kultury w Nowym Sączu, obok zespołu z Podegrodzia i Łącka. W takim składzie zespół wielokrotnie występował.

„Szczyrzycanie" koncertowali na Kahlenbergu. Tańczyli też w Watykanie.

Brali udział w oprawie artystycznej pielgrzymki Ojca Świętego Jana Pawła II w Starym Sączu.

Uczestniczyli w nagraniach płyty „Życzymy, życzymy” dedykowanej Ojcu Świętemu. Na płycie tej znalazła się również własna piosenka zespołu pt. „Od Śnieżnice płynie rzeka Stradomka”.

Członkowie zespołu brali udział w pielgrzymce dziękczynnej do Watykanu wraz z przedstawicielami diecezji tarnowskiej.

Zespół „Szczyrzycanie’ dotychczas nagrał 3 płyty z piosenkami o tematyce różnej: „Oj, jak jo se zaśpiywom w szczyrzyckiej dolinie”, „ Od szczyrzyckich pól” i „Szczyrzyckie piosnki wiatr niesie”, a także 2 płyty z kolędami i pastorałkami wykonywanymi na obszarze regionu Lachów Szczyrzyckich- „Hej kolęda, kolęda” i „Przyszliśmy tu po kolędzie”.

„Szczyrzycanie” biorą udział we wszystkich uroczystościach lokalnych i organizowanych na terenie gminy, takich jak np. „Święto Pieśni, Tańca i Muzyki Ludowej”, „Dzień Ziemi Szczyrzyckiej”, „Owocobranie”, „Jarmark Cysterski”, „Poznajemy Beskid Wyspowy” itd.

Koncertują też na zaproszenie podczas imprez organizowanych przez instytucje kultury, władze samorządowe, stowarzyszenia i organizacje pozarządowe.